“Om onze welvaart te behouden, is arbeidsmigratie onontkoombaar”
Bernard ter Haar van DenkWerk
Migratie is een noodzaak om de tekorten op de arbeidsmarkt tegen te gaan, zeker nu de Europese landen in snel tempo vergrijzen. Dat is de ondubbelzinnige boodschap van vooraanstaande instituties als de OECD en de Wereldbank. In een recent verschenen rapport komt de onafhankelijke denktank DenkWerk tot dezelfde conclusie.
“Op dit moment hebben we een grote krapte op de arbeidsmarkt,” stelt Bernard ter Haar aan het begin van het gesprek. Ter Haar is een van de experts van de denktank DenkWerk en werkte voorheen als directeur-generaal op het ministerie van SZW en als directeur op het ministerie van Financiën. “Die krapte kunnen we in Nederland niet zelf oplossen,” vervolgt Ter Haar. “Een flink aantal sectoren is nu al grotendeels afhankelijk van arbeidsmigratie. Voor distributiecentra ligt dat percentage bijvoorbeeld op 60%, voor de horeca en schoonmaak tussen 60 tot 80% en voor de tuinbouw en slachterijen zelfs op 80%. Als gevolg van de vergrijzing zal de krapte op de arbeidsmarkt de komende jaren nog verder toenemen. Dus is de vraag: hoe ga je daar beleidsmatig mee om?”
Wat is DenkWerk?
DenkWerk is een onafhankelijke denktank die met krachtige ideeën bij wil dragen aan een welvarend, inclusief en vooruitstrevend Nederland. Hiervoor brengt DenkWerk Nederlanders bij elkaar die hun rijke kennis, ervaring en creativiteit willen inzetten om een bijdrage te leveren aan de belangrijke discussies in Nederland. De analyses van DenkWerk vinden hun weg naar zo’n 1.200 beslissers in boardrooms en de politiek.
Toekomstscenario’s
Volgens Ter Haar is de oplossing echter niet ‘om iedereen buiten de deur te houden’. “Dat is naïef en onverstandig. Dan heb je geen realistisch beeld over hoe de toekomst van ons land eruitziet. Willen wij onze welvaart behouden, dan is arbeidsmigratie onontkoombaar.” In het rapport van DenkWerk worden vier mogelijke toekomstscenario’s geschetst. En die liegen er niet om. Ter Haar: “Minimaliseer je de arbeidsmigratie, dan stijgen de personeelstekorten tot recordhoogtes. De werkgelegenheid krimpt met één miljoen mensen en onze verzorgingsstaat wordt onbetaalbaar.” Het scenario van maximale arbeidsmigratie, is volgens Ter Haar eveneens niet erg aantrekkelijk. “In dat geval groeit de bevolking tot 24,2 miljoen mensen en ontstaat er een ongekende druk op fysieke leefomgeving en de infrastructuur. Nederland gaat dan steeds meer lijken op één grote randstad.”
“Minimaliseer je de arbeidsmigratie, dan stijgen de personeelstekorten tot recordhoogtes.”
Europa loopt leeg
De oplossing ligt dus bij een van de twee middenscenario’s die DenkWerk in het rapport schetst. “We moeten ons realiseren dat ook deze scenario’s nopen tot ingewikkelde en minder prettige keuzes,” benadrukt Ter Haar. “Als je bijvoorbeeld kijkt naar de zorg, dan zijn de komende vijftien tot twintig jaar 700.000 tot 800.000 extra mensen nodig. Dat betekent ook een huisvestingsopgave, waar je nu al mee van start moet gaan.” Het is de verwachting van Ter Haar dat de huidige politieke discussie over het beperken van (arbeids)migratie binnen een paar jaar zal omslaan in: ‘waar halen we in hemelsnaam de mensen vandaan die hier nog kunnen en willen werken?’ “Net als in Nederland slaat in heel Europa de vergrijzing toe. Europa loopt leeg. Dus ontkomen we er niet aan om ook mensen van buiten Europa naar Nederland te halen.” Maar volgens Ter Haar biedt dat kansen. “Je kunt heel gericht gaan kijken welke mensen met welke kwalificaties je nodig hebt. En afspraken maken dat ze na een aantal jaren weer terugkeren naar hun land van herkomst.”
Arbeidsmigratie schijnoplossing?
Hoe kijkt Ter Haar naar de opmerkingen van CPB-directeur Pieter Hasekamp, die arbeidsmigratie een schijnoplossing noemde en vooral een hogere arbeidsproductiviteit als oplossing voor de arbeidskrapte ziet? “Dat is echt te eenzijdig. Hij onderschat daarmee wat het effect van de vergrijzingslast zal zijn. Feit is dat de afgelopen jaren – ondanks alle investeringen in robotisering en digitalisering – de groei van de arbeidsproductiviteit is afgenomen. In ons rapport hebben we desalniettemin gerekend met een stijging van de arbeidsproductiviteit. Maar daarmee los je zeker niet alle problemen op.” Wel is Ter Haar het met Hasekamp eens dat er een discussie gevoerd moet worden over welke sectoren we wel en niet in ons land willen hebben. “Denk bijvoorbeeld aan de glastuinbouw, de logistiek en de voedingsindustrie. Sectoren die weinig toevoegen aan onze brede welvaart. Daarentegen zijn er plaatsgebonden sectoren, zoals de zorg en de horeca, die je niet kunt verplaatsen. En hoogtechnologische activiteiten die je vanwege de economische betekenis niet wilt verplaatsen.”
Gericht migratiebeleid
“Mijn boodschap aan het nieuwe kabinet is: denk na over een gericht migratiebeleid in het licht van de vergrijzingsgolf die op ons afkomt. Neem daarbij een voorbeeld aan Duitsland, dat via een vakkrachtenregeling de werkgelegenheid in sleutelsectoren ondersteunt. Ten tweede: denk na over hoe je arbeidsmigratie op een rechtvaardige en solidaire manier kunt organiseren en Nederland leefbaar en sociaal kunt houden. En ten slotte, wees realistisch. Want feit is dat we komende decennia heel veel arbeidsmigratie nodig zullen hebben.”
