Opinie Barbara Baarsma: zonder wind komen we niet vooruit
Barbara Baarsma is hoofdeconoom bij PwC en hoogleraar toegepaste economie aan de UvA
Het ondernemersklimaat is de omgeving waarin bedrijven kunnen innoveren, investeren en groeien, binnen de draagkracht van de aarde. Een goed en stabiel ondernemingsklimaat vertaalt zich in verdienvermogen voor Nederland. Dat is een niet te onderschatten belang, nu ons structurele groeivermogen wegzakt naar minder dan een procent in 2040. In dat jaar piekt de vergrijzing, en zal de overheid alle zeilen bij moeten zetten om de sociale zekerheid op peil te houden en de zorg en het onderwijs toegankelijk te houden.
Zonder wind kan de overheid nog zoveel zeilen bijzetten; we komen dan niet vooruit. De wind wordt geleverd vanuit de schatkist, die weer wordt gevuld met betaalde belastingen. Hoe hoger de economische groei, hoe hoger de belastinginkomsten voor de overheid, van waaruit investeringen in brede welvaart kunnen worden gedaan. Zie daar het maatschappelijk belang van een goed ondernemingsklimaat.
Het is dan ook positief dat kabinet-Schoof beleid wil voeren zodat Nederland in de top 5 van landen met een goede concurrentiepositie staat. Sinds 2017 stond Nederland vijf maal in de top 5, twee keer in de top 6 van de World Competitiveness Ranking van het Zwitserse onderzoeksbureau IMD. Dit jaar duikelde Nederland echter naar de 9de plek.
Nu is de positie op een ranglijst relevant, maar evenzeer belangrijk is wat die positie verklaart. Om een uitgebreider inzicht te bieden in de positie van Nederland ten opzichte van het verleden en andere landen, heeft PwC een heatmap voor het ondernemingsklimaat ontwikkeld. Deze heatmap bestaat uit 60 indicatoren die een dieper en meer datagedreven inzicht geven.
Uit deze heatmap blijkt dat het ondernemingsklimaat tussen 2013 en 2018 verbeterde, maar daarna verslechterde. Vooral in de laatste twee jaar was dat het geval. Dat zit ‘m voor een belangrijk deel in de afnemende effectiviteit van overheidsuitvoering en de grotere onvoorspelbaarheid van beleid. Maar ook wat betreft menselijk kapitaal zijn er zorgpunten, als het gaat om vergrijzing, arbeidstekorten en loonontwikkeling.
Ook hebben we langs de lijnen van dezelfde 60 indicatoren een vergelijking gemaakt met 7 andere Europese landen, die cultureel en economisch op Nederland lijken en waarmee Nederland tegelijkertijd concurreert als vestigingsplaats voor internationale bedrijven. Hieruit blijkt dat Nederland consequent beter heeft gepresteerd dan België, het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Luxemburg en Duitsland. Echter, sinds 2013 is Nederland terrein aan het verliezen ten opzichte van Denemarken en Zwitserland.
Als we naar menselijk kapitaal kijken, scoort Nederland in 2023 net als in 2018 slecht ten opzichte van de 7 vergelijkingslanden. Alleen Duitsland scoort lager. We kunnen leren van Zwitserland en Denemarken. Beide landen hebben activerend en tegelijk flexibel arbeidsmarktbeleid. Nederland kent daarentegen een vrij starre arbeidsmarkt, die wel een dikke flexibele schil van zzp’ers heeft, maar ook een te groot verschil tussen werknemerscontracten en zelfstandigen. Bovendien zijn er nauwelijks prikkels om te leren en ontwikkelen om over te kunnen stappen naar een andere baan, met hogere productiviteit of die minder zwaar is, zodat de werkende langer kan participeren. Vroegpensioenregelingen en het ontbreken van individuele leerrekeningen ondermijnen die prikkels. Stapels onderzoek en beleidsdocumenten liggen klaar om ingevoerd te worden. In plaats van een Leven Lang Overleggen, zouden we nu stevig moeten inzetten op een Leven Lang Ontwikkelen.
