Zzp'ers op zoek naar alternatieven
Handhaving op schijnzelfstandigheid per 1 januari 2025
Het aantal zzp’ers dat stopt, is sinds december vorig jaar sterk toegenomen. Dat geldt met name voor de zorg, de bouw en bij koeriersdiensten. Een rechtstreeks gevolg van de aangescherpte handhaving op schijnzelfstandigheid door de Belastingdienst. Deze voormalige zzp’ers gaan echter niet alleen in loondienst. Detachering groeit aan populariteit.
Per 1 januari handhaaft de Belastingdienst de controle op schijnzelfstandigheid – hoewel boetes voorlopig uitblijven. Inmiddels zijn de eerste effecten daarvan duidelijk. In december 2024 stopten 21.000 zzp’ers; de helft meer dan in december 2023. Grote verschuivingen zijn met name te zien in de gezondheidszorg, waar in december bijna 3.100 zelfstandigen stopten. Ook in de bouw en bij koeriersdiensten gaven veel mensen hun zzp-bestaan op. Vergeleken met 2023 steeg het aantal stoppers met 54% en daalde het aantal starters met 13%. Bij zzp’ers die er voorlopig voor kiezen zelfstandig te blijven, slaat de onzekerheid toe. Uit onderzoek van hr-tech dienstverlener HeadFirst Group blijkt dat 74% verwacht dat het dit jaar moeilijker wordt om opdrachten te vinden. De stoppers lijken (cijfers ontbreken nog) deels te kiezen voor detachering, een ander deel gaat in loondienst.
"De werkende is de grootste winnaar. Ik verwacht dit jaar echt een omslagpunt.”
Lodewijk van Nooten, eigenaar recruitmentplatform Bikeshift
Fietskoeriers in dienst
“En dat is op zichzelf helemaal niet zo slecht,” zo meent Lodewijk van Nooten. Zijn recruitmentplatform Bikeshift focust op duurzame ‘last-mile-delivery’ en levert fietskoeriers, orderpickers en chauffeurs voor bestelwagens. Hij is van mening dat je daarvoor altijd vaste medewerkers moet inzetten. “Voor zzp’ers is naar mijn idee geen plaats in deze sector. De uurtarieven die je voor zelfstandigen zou kunnen betalen om concurrerend te zijn, zijn simpelweg te laag voor hen. Wij kiezen daarom voor duurzame arbeidscontracten: al onze fietskoeriers zijn in loondienst. Ze hebben de flexibiliteit om zelf hun werktijden te bepalen, maar met het comfort om via de werkgever goed verzekerd te zijn, goed getraind en constant begeleid.”
Volgens Van Nooten heeft de ongebreidelde groei van zzp’ers in zijn sector gezorgd voor misstanden en een slecht imago. “Ik ben ervan overtuigd dat als je fietskoeriers fatsoenlijk betaalt, deze discussie over zzp’ers in de logistiek er niet was geweest. Er was dan een gelijk speelveld geweest en dus ook een volwassener branche. Door zzp’ers te laten werken voor tarieven onder het minimumloon, creëer je een businessmodel dat gebaseerd is op uitbuiting van kwetsbare arbeidskrachten. Dat is onwenselijk voor de sector én voor deze mensen.” De krappe arbeidsmarkt, het Deliveroo-arrest en de aangescherpte zzp-handhaving zorgen nu voor een omslag. Grote spelers als Uber Eats, Bol.com en Thuisbezorgd werken niet of steeds minder met zzp’ers. Uber Eats zet zijn complete vloot nu om naar uitzendkrachten. Van Nooten: “De werkende is de grootste winnaar. Ik verwacht dit jaar echt een omslagpunt.”
Onzekerheid troef
Inderdaad: de laatste cijfers lijken een kentering te laten zien. Maar ondanks het feit dat er minder koeriers, zorgmedewerkers en medewerkers in de bouw zzp’er zijn, telt Nederland nog steeds 1,8 miljoen zelfstandigen. En dat grote legioen zzp’ers bestaat echt niet enkel uit schijnzelfstandigen aan de onderkant van de arbeidsmarkt, integendeel. Een belangrijk deel koos weloverwogen voor het zzp-schap. In deze groep overheerst nu twijfel. Twijfel gevoed door onduidelijkheid. Neem om te beginnen de zzp-criteria, want wanneer ben je nu precies zzp’er en wanneer niet? Een afweging die voor zzp’ers soms maar moeilijk te maken is. Ook de wispelturige houding van de overheid helpt niet. Na jarenlang een afwachtende houding te hebben aangenomen, werd dan eindelijk besloten tot handhaving. Maar al snel kondigde het ministerie van Financiën aan door te gaan met de inzet van (mogelijke schijnzelfstandige) zzp’ers in verband met de herstelwerkzaamheden rond toeslagenouders. En onlangs werd bekendgemaakt dat beboeting het eerste jaar achterwege blijft. Hoe dan ook: de grote vraag is nu vooral wat deze ‘rechtgeaarde’ zzp’ers gaan doen, de zzp’ers die bewust kozen voor de flexibiliteit van het zelfstandig ondernemerschap en helemaal niet in loondienst willen.
Lessen uit België
Rika Coppens is CEO van House of HR. Deze van oorsprong Belgische dienstverlener heeft 800 vestigingen, verspreid over heel Europa. Hoe kijkt Coppens tegen de zzp-situatie in Nederland aan? “Ik zie meer landen worstelen met zzp, maar nergens is flexibel werken zo scheefgelopen als in Nederland. Die scheefgroei is ontstaan doordat het fiscaal buitengewoon aantrekkelijk is gemaakt om voor jezelf te beginnen. Zzp is daardoor zeer voordelig, voor opdrachtgever en werkende.” Coppens ziet geen heil in de huidige pogingen om het grote aantal schijnzelfstandigen terug te dringen. “Veel zelfstandigen hebben een bewuste keuze gemaakt om als zzp’er te werken. Als je hen dwingt in vaste dienst te treden, al dan niet via een uitzendbureau, zal dat vooral leiden tot uitstroom en dus nóg grotere tekorten in bepaalde sectoren.”
Coppens adviseert haar noorderburen eens naar het Belgische model te kijken. “Schaf het fiscale voordeel af en verplicht zzp’ers om sociale premies af te dragen. Op die manier haal je de onderkant van de zzp-markt er direct uit, en dat is precies waar de onderbetaalde en onverzekerde mensen zitten. Zo behoud je ook solidariteit tussen werkenden. Je versterkt het sociale stelsel, creëert een gelijk speelveld en behoudt je flexibele capaciteit.”
Staredown
ABU-directeur Jurriën Koops verwoordde deze situatie eind vorig jaar scherp. Verwijzend naar het gevecht om de wereldtitel kickboksen: “Zo’n wedstrijd begint traditioneel met een staredown: twee sterke mannen of vrouwen die tegenover elkaar staan. Wie knippert als eerste met de ogen? In de aanloop naar het opheffen van het handhavingsmoratorium voor de Wet DBA per 1 januari 2025 lijkt de situatie op de arbeidsmarkt op zo’n staredown. Aan de ene kant staan de opdrachtgevers die het podium betreden met de boodschap: ‘Wij stoppen met zzp’. Aan de andere kant staan de zzp’ers met de boodschap: ‘Wij willen niet in loondienst.’ Ze kennen elkaar en staan tegenover elkaar om te zien wie als eerste toegeeft. En: “Jarenlange afwezigheid van overheidshandhaving heeft zijn sporen op de arbeidsmarkt achtergelaten. Nu gaan we handhaven op een moment dat opdrachtgevers vanwege krapte niemand kunnen missen, terwijl veel zpp’ers weten dat de krappe arbeidsmarkt in hun voordeel werkt.”
"Jarenlange afwezigheid van overheidshandhaving heeft zijn sporen op de arbeidsmarkt achtergelaten."
Jurriën Koops, directeur ABU
Van de regen in de drup
Inderdaad. Er zijn namelijk sterke signalen dat de detacheringsconstructie snel terrein wint. Neem de situatie in de kinderopvang. De afgelopen tijd proberen bemiddelingsbureaus zzp’ers in de kinderopvang te verleiden om bij hen in loondienst te komen, om ze vervolgens op projectbasis weer uit te lenen aan werkgevers. En die strategie lijkt te werken. In de Volkskrant laat detacheerder TMI weten dat het aantal zzp’ers het afgelopen kwartaal met de helft afnam, en het aantal gedetacheerden juist met de helft toenam. Platform Tadaah laat in datzelfde stuk weten dat ‘de vraag die wegvalt voor onze zzp’ers net zo hard terugkomt voor detachering’. Dat is prettig voor de zzp’er, die bijna op dezelfde manier als voorheen kan werken. Prettig ook voor detacheringsbureaus. Minder prettig is het voor werkgevers, die naast een gage ook 21% btw betalen aan de detacheerder. En voor de ouders, die uiteindelijk de rekening betalen. Of, zoals een woordvoerder van de branche het verwoordde: ‘We komen zo van de regen in de drup’.
Het is nog te vroeg om te zeggen wie de staredown wint. Maar de eerste contouren tekenen zich wel af.
