De handen ineen tegen malafide praktijken
Team Go West boekt mooie resultaten in het Westland
Stilletjes begonnen ze, twee jaar geleden. Een bonte verzameling publiek-private partijen bond de strijd aan met de uitbuiting van arbeidsmigranten in het Westland. Een unieke én vruchtbare samenwerking. Warner ten Kate, landelijk officier mensenhandel en mensensmokkel: “We hebben diverse arbeidsmigranten uit benarde posities weten te halen. Dit kan een blauwdruk vormen voor de rest van Nederland.”
Dat uitbuiting van arbeidsmigranten een groot maatschappelijk probleem is, behoeft geen betoog. Waarom wordt er niet meer gecontroleerd en gehandhaafd, zo vraagt menig bonafide uitzender zich regelmatig af. Kunnen die beunhazen niet ‘gewoon’ worden opgerold? De realiteit is – zoals altijd – weerbarstiger. Ten Kate: “Oprollen klinkt makkelijk, maar er zijn voor ons als Openbaar Ministerie veel belemmeringen. Wij moeten ons aan de regels houden, procedures volgen en bewijs verzamelen. En daarbij zijn er ook nog eens hiaten in de wetgeving die ons werk bemoeilijken.”
Een ander punt is, dat het plukken van een paar rotte appels onvoldoende is. Malafiditeit wordt mogelijk gemaakt door vele partijen en is een boom met talloze vertakkingen. Ten Kate: “We kunnen dit soort uitbuiters opsporen en opsluiten, maar daarmee is het probleem niet opgelost. Want een andere malafide ondernemer denkt dan: wat fijn dat mijn concurrent in de gevangenis zit, dat geeft mij meer ruimte. Het gaat dus ook om de omgeving. Kijk naar de drugshandel. Wij kunnen als Openbaar Ministerie hard ons best doen om een partij coke in de Rotterdamse haven te onderscheppen. Maar is daarmee het probleem opgelost? Nee. Je bent pas echt effectief als je ook de verlader aanpakt, de medewerkers in de haven, de gebruikers. Het is een omgevingsprobleem, en dat geldt ook voor uitbuiting van arbeidsmigranten.”
Ook na de invoering van de certificeringsplicht blijft een goede samenwerking tussen publieke en private partijen noodzakelijk. Alleen door samenwerking kunnen we dit probleem oplossen.
– Warner ten Kate, landelijk officier mensenhandel en mensensmokkel
Het doel
Uitbuiting van arbeidsmigranten vormt kortom een complex, ernstig en hardnekkig probleem, zo toonde ook het rapport van de commissie-Roemer aan. Reden genoeg voor het Openbaar Ministerie om extra actie te ondernemen. In 2020 werd een Fieldlab opgezet, dat zich volledig richt op de uitbuiting van (Poolse) arbeidsmigranten in het Westland. In dit team, ‘Go West’ geheten, zit naast het Openbaar Ministerie ook de politie, Arbeidsinspectie, FNV, Glastuinbouw Nederland en inmiddels ook de ABU. Peter Loef, senior beleidsadviseur Arbeidsmigratie bij de ABU: “Het Fieldlab is aanvullend op alle andere activiteiten in dit verband, zoals bijvoorbeeld die van de Nederlandse Arbeidsinspectie. De publiek-private samenwerking is de kracht van dit team. Zo kunnen we het probleem van uitbuiting integraal aanpakken. Bij de start van dit project hebben de publieke initiatiefnemers ervoor gekozen de focus te leggen op het Westland en de Poolse internationale medewerkers, omdat dit gebied en deze groep in die tijd regelmatig in het nieuws kwam.”
De aanpak
Om grip te krijgen op de complexiteit van het probleem én recht te doen aan de verschillende perspectieven van de deelnemers in het team, koos het Openbaar Ministerie voor een methode geïnspireerd op de Harvard Case Method uit de Verenigde Staten. Ten Kate: “De Fieldlabs (er zijn er in totaal zeven, zie kader, red.) zijn kleine teams met een grote diversiteit aan expertise. Zij werken langdurig en intensief aan complexe maatschappelijke problemen. Hoe kunnen we goed zicht krijgen op de aard en omvang? Wat zijn de mogelijkheden voor het uitwisselen van gegevens tussen verschillende betrokken organisaties? Op dat soort vragen willen we in de Fieldlabs een antwoord vinden. Als Openbaar Ministerie komen wij pas in actie als er een strafbaar feit is geconstateerd. Maar een vakbond komt al veel eerder in contact met arbeidsmigranten en kan mogelijk strafbare feiten dus veel eerder detecteren.”
‘Klojo’s aanpakken’
Loef: “In Go West begonnen we met een uitgebreide probleemanalyse. Daarna zijn we plannen gaan maken, die we nu in het veld uitvoeren. We bouwen als het ware aan een publiek-private coalitie van welwillenden. Een belangrijk succes is dat de verschillende deelnemers elkaars perspectief nu kennen. Er is nu veel meer begrip voor elkaars standpunten. Als ABU willen we dat ‘de klojo’s’ die willens en wetens mensen uitbuiten, aangepakt worden. Daarnaast willen we graag meer bewustzijn van het feit dat er ook heel veel goede (uitzend)werkgevers zijn. Dat haalt het nieuws helaas nooit. Niet voor niets investeren onze leden met meerdere kostbare inspecties per jaar in het ABU-, SNA- en SNF-keurmerk. Dat bewustzijn is erg belangrijk, want anders miskennen we de energie van deze ondernemers. We willen ook niet dat het debat verder polariseert, maar juist samen naar een oplossing toewerken. En dat zeg ik zonder alle misstanden te bagatelliseren, want ieder geval is er een te veel.”
Een belangrijke zorg die wij hebben, is dat de zzp-regelgeving pas ná de invoering van de verplichte certificering wordt aangepast. Dit zal mogelijk een waterbedeffect veroorzaken waarbinnen de malafiditeit het jachtterrein verlegt. – Peter Loef, senior Beleidsadviseur Arbeidsmigratie ABU
Gered uit benarde situatie
De afgelopen twee jaar heeft het team concrete resultaten geboekt. Een beginnetje werd gemaakt in een aftandse flat in Vlaardingen, plaatselijk bekend als ‘Polenflat’. Het team Go West ging in gesprek met de gemeente, die een integrale controle opzette. Vervolgens bezochten we met Pools sprekende agenten en FNV-medewerkers deze flat. Zij gingen in gesprek met de bewoners over hun (werk)situatie en welzijn. Loef: “Veel internationale medewerkers die we aantroffen waren bang om te spreken, uit angst om hun baan en hun huisvesting te verliezen. Die drempel hebben wij kunnen wegnemen. Dankzij onze samenwerking met ABU-uitzenders en gemeentes, konden we hen alternatief werk en huisvesting aanbieden. Zo wonnen we bij zowel deze medewerkers als bij de goedwillende werkgevers vertrouwen en waren ze bereid mee te werken. Daardoor kregen we meer signalen, die weer leiden tot meer interventies.” Ten Kate: “Er zijn diverse acties gehouden. Een aantal zaken loopt nog, daar kan ik nog geen mededelingen over doen. Maar een mooi concreet voorbeeld wat ik wel kan melden, is dat er veertig arbeidsmigranten uit een loods in Lisse zijn gehaald na een bezoek van ons. Deze mensen zijn gehuisvest op een betere plek. Door de inzet van Go West zijn ook de betrokken gemeenten meer geactiveerd. Zij zijn immers verantwoordelijk voor een goede huisvesting van arbeidsmigranten.”
Naar de bron
Go West zet tevens in op preventie. Ten Kate: “We willen uitbuiting ook aan de voorkant aanpakken. In Polen zijn er situaties waarin mensen via internet en social media op schimmige wijze worden gerekruteerd. Ze worden onder valse voorwendselen naar Nederland gelokt om werk te doen waarin zij uitgebuit worden. We willen dat deze mensen weten tot wie ze zich kunnen wenden en wat ze moeten doen. Een optie is om voorlichting te gaan organiseren. Daarnaast richten we ons op de platforms en hostingbedrijven die de rekrutering van arbeidsmigranten in het Westland faciliteren.” Loef: “We hebben via een van onze teamleden goede contacten met de politie in Polen; een aantal agenten kwam voor het Fieldlab speciaal over naar Nederland. En we hebben inmiddels korte lijnen met het ministerie van Buitenlandse Zaken en diverse individuele telers in het Westland. Daarbij is er óók gesproken met het bestuur van Glastuinbouw Nederland regio Westland en heeft een voormalig directeur/eigenaar van een uitzendbureau ons inzicht gegeven in het wervingsproces in Polen, óók hoe dat bij foute bureaus werkt.”
Certificeringsplicht
Eén belangrijke belemmering bij het tegengaan van arbeidsuitbuiting, zal hoogstwaarschijnlijk door de politiek worden weggenomen: naar verwachting gaat per 1 januari 2025 een certificeringsplicht voor uitzenders gelden. Ten Kate: “Het helpt niet dat iedereen zomaar uitzender kan worden. Het is dus een goede zaak dat daar met een certificeringsplicht paal en perk aan wordt gesteld. Regulering is noodzakelijk, want er is maar één partij die baat heeft bij een gebrek aan regelgeving en dat zijn de boeven. Maar ook na de invoering van de certificeringsplicht blijft een goede samenwerking tussen publieke en private partijen noodzakelijk. Alleen door samenwerking kunnen we dit probleem oplossen, dat is ook met dit Fieldlab aangetoond.” Loef: “Handhaving blijft hoe dan ook cruciaal. En dat betekent dat er goede afstemming moet zijn tussen publieke en private partijen. Een belangrijke zorg die wij hebben, is dat de zzp-regelgeving pas ná de invoering van de verplichte certificering wordt aangepast. Dit zal mogelijk een waterbedeffect veroorzaken waarbinnen de malafiditeit het jachtterrein verlegt, vrezen wij.”
Blauwdruk
Eind 2022 stopt het Fieldlab, na twee jaar. De samenwerking tussen de verschillende partijen gaat echter door: de publiek-private samenwerking krijgt dan een meer structureel karakter. Ten Kate: “We willen een blauwdruk maken voor de aanpak van de uitbuiting van arbeidsmigranten, die ook toepasbaar is op andere delen van Nederland. Het is belangrijk dat elke partij hierin zijn eigen verantwoordelijkheid neemt, van ondernemers tot gemeenten en van uitzenders tot werkenden. Daarom werken we ook aan de bewustwording van de diverse partijen en treden we nu nadrukkelijker naar buiten. Door goed te communiceren over onze acties, wordt de perceptie van de pakkans groter.” De bewustwording bij de internationale medewerkers wordt daardoor hopelijk ook vergroot. Loef: “Een belangrijk inzicht dat we bevestigd hebben gekregen, is dat tussen ‘de arbeidsmigrant die woont en werkt in prima omstandigheden’ en ‘de uitgebuite arbeidsmigrant’ echt een heel groot grijs gebied zit. Dat maakt het lastiger om verantwoordelijkheid aan te wijzen en te nemen. Vaak zijn internationale medewerkers zelf óók niet altijd bewust van misstanden. We geloven echter dat dit het begin kan zijn van een neerwaartse spiraal.”
Einde aan wildwesttaferelen
Er is nog veel werk aan de winkel, maar het Fieldlab als zodanig is geslaagd. Ten Kate: “Het team Go West heeft heel goed werk verricht. Ze hebben in het Westland een stukje van het probleem blootgelegd en ook deels opgelost. Echt tevreden kan ik uiteraard pas zijn als dit probleem in heel Nederland is opgelost en er een einde komt aan de wildwesttaferelen op de arbeidsmarkt. Als er een goed functionerende arbeidsmarkt is waarin iedereen fatsoenlijk kan werken. Loef: “Eens. Voor bonafide uitzenders is de huidige situatie ook frustrerend. Het is jammer dat de goeden onder de kwaden moeten lijden. Als ABU werken we daarom graag mee aan het bestrijden van malafiditeit en de uitbuiting van internationale medewerkers. Tegelijkertijd willen we ook laten zien dat er veel bonafide uitzenders zijn, waar internationale medewerkers uitstekend behandeld worden. Dat is belangrijk om het imago van Nederland als prachtig werkland niet verder te schaden. In deze krappe arbeidsmarkt hebben we iedereen keihard nodig.”
Zeven fieldlabs bestrijden mensenhandel
Het tegengaan van uitbuiting van arbeidsmigranten maakt onderdeel uit van een groter project dat gaat over het bestrijden van mensenhandel. Warner ten Kate, landelijk officier mensenhandel en mensensmokkel: “Mensenhandel klinkt misschien als de ver-van-mijn-bedshow, maar dat is het niet. Mensenhandel vindt plaats onder onze ogen, ook in Nederland. Voor de Fieldlabs hebben wij zeven deelonderwerpen geselecteerd. Die selectie gebeurde op basis van de ernst en hardnekkigheid van het probleem en de mogelijkheden om het toch - hoewel niet eenvoudig - aan te pakken. Het gaat om problemen waar sprake is van een grove inbreuk op de menselijke waardigheid en vrijheidsrechten, waarbij de huidige wetgeving, bestaande middelen en eerdere inspanningen ontoereikend zijn gebleken en waar een innovatieve, organisatie-overschrijdende aanpak noodzakelijk is.”
Dit zijn de zeven fieldlabs:
1. Uitbuiting door malafide uitzendbureaus
2. Uitbuiting in drugscriminaliteit
3. Rekrutering arbeidsmigranten Westland
4. Slechte huisvesting arbeidsmigranten
5. Gedwongen drugshandel op scholen
6. Uitbuiting van kinderen voor gedwongen criminaliteit en bedelarij door (Oost-Europese) familieclans
7. Uitbuiting buitenlandse au pairs
Meld misstanden
- https://www.nlarbeidsinspectie.nl/melden
- https://www.normeringarbeid.nl/meldingen
- https://www.normeringflexwonen.nl/contact/klachten
- https://www.sncu.nl/melden
