“Het is belangrijk om met open vizier met elkaar in gesprek te gaan”
Onderzoek naar circulaire arbeidsmigratie uit niet-EU-landen
Er wordt steeds vaker gesproken over circulaire migratie. Maar wat is dat nu precies? Hoe gaan andere landen hiermee om en wat kan Nederland daarvan leren? En vooral: kan het een oplossing zijn voor de structurele krapte op onze arbeidsmarkt?
“Recent was in het nieuws, dat er inmiddels in alle sectoren krapte op de arbeidsmarkt is. Door de vergrijzing gaan die personele tekorten de komende jaren alleen nog maar toenemen. Arbeidsmigratie is al jaren aan de orde van de dag, maar kan nu bewust als instrument worden ingezet als een van de oplossingen voor die krapte,” zegt senior beleidsadviseur Peter Loef van de ABU. “Voor werkgevers wordt het inmiddels ook al lastiger om arbeidskrachten te werven in Midden- en Oost-Europa. Daarom pleiten ze voor een aanpassing van de wetgeving om mensen uit niet-EU-landen te kunnen inzetten. De vraag is echter: hoe kom je aan de voorkant tot een strak gereguleerde en geregisseerde vorm van arbeidsmigratie? Waarbij er ook oog is voor de maatschappelijke effecten en hoe je een brede welvaart borgt voor mensen die naar Nederland komen. Circulaire arbeidsmigratie zou daar een uitkomst voor kunnen bieden.”
Wat is circulaire migratie?
- Arbeidsmigranten komen voor een vastgestelde periode naar Nederland om te werken in tekortsectoren en keren daarna weer terug naar het land van herkomst.
- Deze cyclus kan meerdere keren worden herhaald.
- Werkgevers- en werknemersorganisaties kunnen afspraken maken over de aantallen arbeidsmigranten en de sectoren waarin ze komen te werken.
- Circulaire migratie vermindert de druk op de woningmarkt, doordat arbeidsmigranten hier tijdelijk verblijven en gezinshereniging niet plaatsvindt.
- Circulaire migratie komt ten goede aan de landen van herkomst door de ‘export’ van inkomen en kennis
“In andere landen is circulaire migratie al een feit.”
Monika Sie, directeur Clingendael
Tijdelijkheid en wederkerigheid
“Circulaire migratie is het idee dat mensen zich niet permanent in een land vestigen, maar daar gaan werken voor een bepaalde periode en dan weer terugkeren naar het land van herkomst,” legt Clingendael-directeur Monika Sie uit, die tevens lid is van de Staatscommissie Demografische Ontwikkelingen. “Die cyclus kan zich meerdere keren herhalen. Doordat het land van herkomst de uitvalsbasis blijft, biedt het een antwoord op zorgen over bevolkingsgroei en de gevolgen hiervan voor het woningentekort en de verzorgingsstaat.” In het concept zit vooral een element van ‘wederkerigheid’, vult Loef aan. “Je geeft de mensen iets mee terug naar het land van herkomst: inkomen, werkervaring en kennis, omdat ze hier een opleiding hebben gedaan. Dat komt ook de economie van het thuisland ten goede.”
In opdracht van de ministeries van SZW, J&V en BZ deed Clingendael onderzoek naar de mogelijkheden voor circulaire migratie tussen Nederland en Ethiopië, Nigeria en Tunesië, in de glastuinbouw en ICT-sector. Sie: “In andere landen is circulaire migratie al een feit, vooral in sectoren waarin het logisch past om periodiek voor korte tijd extra arbeidskrachten te hebben. Zo komen Tunesische arbeiders elk jaar een paar maanden helpen als plukkers in de Franse tuinbouw. Na het plukseizoen gaan ze weer terug en het jaar daarop komen ze weer. Het geld dat ze verdienen, komt ten goede aan de Tunesische economie. Frankrijk heeft bovendien niet te maken met gevolgen van gezinshereniging.”
Voorwaarden en condities
“Arbeidsmigratie lijkt in Nederland inmiddels een besmet woord. Verhoudingen over dit onderwerp, – ook in de relatie tussen die partijen die dit onderwerp als een belangrijk instrument gericht zouden kunnen uitwerken en inzetten – lijken gepolariseerd,” constateert Loef. “Dat is jammer, omdat je juist met een onderwerp als circulaire migratie, onder strikte vooraf geformuleerde voorwaarden en condities, juist heel geregisseerd en effectief met elkaar aan de slag zou kunnen gaan. Strakke handhaving moet daar overigens wel een onderdeel van zijn.” Zo zou je volgens Loef kunnen onderzoeken in welke sectoren er vacatures zijn en op welke functieniveaus er behoefte is aan mensen. “Je zou eerst kunnen kijken hoeveel Nederlandse uitkeringsgerechtigden daarvoor inzetbaar zijn. Blijft er dan nog een tekort? Dan biedt circulaire migratie van mensen van buiten de EU een oplossing.” Maar dan is er nog steeds een aantal vragen die je moet beantwoorden, stelt Loef. “Zoals hoe je huisvesting organiseert, om te voorkomen dat jongeren in een gemeente geen woning kunnen krijgen. En hoe creëer je voor de arbeidsmigranten een wenkend perspectief om ervoor te zorgen dat ze weer teruggaan? Het gaat nu om de wil het gesprek over dit onderwerp met open vizier met elkaar aan te gaan. Er zijn zeker dilemma’s, maar als we die op tafel leggen en het daar over hebben, moet het toch lukken.”
Zorgpersoneel
Volgens Sie is een groep van zorginstellingen in de regio Utrecht al bezig om dit concept uit te werken. “Zij hebben een tekort aan verpleegkundigen op mbo-niveau. De gedachte is om mensen in een Afrikaans land op te leiden en vervolgens hier tijdelijk te laten werken en verder op te leiden. In de zorgsector is het wel van belang dat meer mensen worden opgeleid dan naar Nederland worden gehaald, om te voorkomen dat er brain drain plaatsvindt. Deze cyclus kan herhaald worden met verschillende zorginstellingen rond Utrecht als werkgever. In een pilot zou moeten blijken of dit werkt, de behoefte is immers structureel en mensen wortelen wellicht ook in Nederland. Op dit moment is migratie uit niet-EU-landen op mbo-niveau niet toegestaan, maar de zorginstellingen willen graag dat het kabinet dit mogelijk maakt.”
“Circulaire migratie kan kansen bieden,” besluit Loef. “We moeten ervoor zorgen dat er voldoende mensen voor de Nederlandse arbeidsmarkt zijn. Waarbij het overigens goed is dat de Staatscommissie Demografische Ontwikkelingen is aangesteld om een aantal scenario’s te schetsen over hoe de samenleving op het brede terrein van de brede welvaart er in 2050 uit kan zien. Dat biedt een perspectief voor een samenhangend beleid, waardoor we óók op het terrein van arbeidsmarktbeleid gericht stappen kunnen gaan zetten. Nu heeft iedereen gelijk en bepaalt de media de richting van beleid en besluitvorming. Circulaire migratie biedt wellicht een uitweg door een keus te maken voor een geregisseerde en gereguleerde manier van arbeidsmigratie, met als uitgangspunt een brede welvaart voor iedereen. En waarbij het land van herkomst tevens de vruchten plukt van een beter opgeleide beroepsbevolking.”
“Je geeft de mensen iets mee terug naar het land van herkomst.”
Peter Loef, senior beleidsadviseur ABU
