“De crisis biedt kansen om de arbeidsmarkt versneld te moderniseren”
Barbara Baarsma is hoogleraar toegepaste economie, directievoorzitter van Rabobank Amsterdam en voorzitter van de Bankraad DNB. Ze waarschuwt voor een tweede economische klap dit najaar, pleit voor modernisering van de arbeidsmarkt en een leven lang leren. “Maak uitzendkrachten weerbaar,” is haar advies.
Wat is u de afgelopen maanden het meest opgevallen aan de arbeidsmarkt?
“Drie observaties. Bepaalde sectoren zijn heel hard geraakt door de coronacrisis ten gevolge van de maatregelen van de overheid en de gedragsreacties van consumenten. Daarnaast zie je dat er veel banen verdwenen zijn in sectoren die veel gebruikmaken van flexwerkers. Waar die twee dimensies, sector en aandeel flex, samenkomen, ontstaat de ‘perfect storm’. En die storm raakt de uitzendbranche, maar bijvoorbeeld ook de horeca, de reisbranche en de culturele sector. Een tweede observatie is dat het baanverlies fors is (179.000 sinds begin dit jaar), maar dat het werkloosheidpercentage met 3,4% nog relatief bescheiden lijkt. Toch mogen we onszelf niet rijk rekenen, de echte werkloosheid ligt een stuk hoger.”
Hoe kan dat?
“Dit heeft te maken met de definitie van werkloosheid. Je bent werkloos als je geen werk hebt, actief op zoek bent naar een baan en direct beschikbaar bent. Het zit hem in die laatste twee criteria. Veel mensen zijn ontmoedigd. Men biedt zich niet aan, denkt dat er toch geen werk is. Deze groep telt niet mee in de werkloosheidscijfers, omdat ze niet tot de beroepsbevolking horen. Maar als je al de cijfers op de achterkant van een bierviltje tegen elkaar afzet en deze groep wel meerekent, kom je uit op een werkloosheidpercentage van bijna 5%. En dat al na de eerste zes weken van de lockdown.”
“Als deze crisis iets duidelijk maakt, dan is het wel het belang van een leven lang leren.”
En de derde observatie?
“Ik ben geen viroloog, en weet dus niet of er een tweede pandemiegolf komt. Wat ik als econoom wél weet, is dat er een tweede economische golf aankomt, dit najaar. Veel bedrijven hebben voor zes maanden uitstel van aflossing en soms ook rentebetaling gekregen en zijn tegelijkertijd overbruggingskredieten aangegaan. Als die aflossingsvakantie voorbij is, wordt men alsnog hard geraakt. Want bedrijven draaien nu wel weer, maar vaak op halve kracht. Reserves worden aangetast en in het najaar zit er geen vet meer op de botten. Ik verwacht dan meer faillissementen. En waar tot nu toe vooral flexkrachten geraakt zijn, zullen dan ook meer werknemers in vaste dienst werkloos worden.”
Welke lessen kunnen we trekken uit de afgelopen periode?
“Ik hoop dat de huidige crisis een vruchtbare bodem biedt om de arbeidsmarkt versneld te moderniseren. Er zijn twee dingen die maken dat er aanvullend beleid nodig is: het tempo waarin de werkloosheid toeneemt en de kwetsbaarheid van de geraakte groepen. Het vangnet van flexwerkers, zo blijkt uit onderzoek, is zeer beperkt. Ze zijn jong, hebben weinig spaargeld en de meesten kunnen binnen hun huishouden niet terugvallen op een tweede inkomen. De politiek is hier nu wel gevoelig voor en wil deze groep weerbaarder maken. Dat zie je ook in terug in de bevindingen van het WRR en de Commissie-Borstlap. Het is belangrijk om vast minder risicovol voor werkgevers te maken en flex minder onzeker voor werkenden. Ik hoop en verwacht dat dit ook terugkomt in de verkiezingsprogramma’s. En als deze crisis iets duidelijk maakt, dan is het wel het belang van een leven lang leren.”
Waar pleit u concreet voor?
“Er is nog steeds te weinig aandacht voor een leven lang leren. Mijn voorstel: schaf het vaste contract af en geef iedereen een arbeidscontract voor vijf jaar. Flexwerkers gaan er dan op vooruit, maar ook werkenden met een vast contract. Want de zekerheid van een vast contract is een schijnzekerheid. Ook deze mensen kunnen ontslagen worden, maar hebben zich, juist door die gepercipieerde ‘baanzekerheid’, vaak minder ontwikkeld. Wie weet dat zijn contract over vijf jaar afloopt, doet zijn stinkende best om ‘fit for the job’ te blijven. Daarnaast is een verzekering tegen kennisveroudering nodig voor werkenden die een afstand tot de arbeidsmarkt hebben. Ook is een individuele leerrekening met geld en leerrechten essentieel. Deze maatregelen zijn onderdeel van een vijfpuntenplan voor de arbeidsmarkt dat ik ooit schreef.” (red. Zie ook kader)
Hoe doet de uitzendbranche het wat dat betreft volgens u?
“Ik wil een groot compliment geven. Tijdens deze crisis waren uitzenders een van de eersten die een fonds oprichtten om mensen snel naar ander werk te begeleiden. (red. De van-werk-naar-werkvouchers van DOORZAAM) Natuurlijk was er een sterke prikkel om dat te doen, maar toch: men heeft die handschoen goed opgepakt. Niet praten, maar doen! Een ander goed initiatief, waarvan ik weet dat een grote uitzender hier momenteel aan werkt, is het digitaal certificeren van skills. Die data belandden vervolgens in een soort persoonlijke wallet gebaseerd op blockchain, zodat je mensen steeds snel kunt inzetten waar ze nodig zijn.”
Hoe verwacht u dat de arbeidsmarkt zich nu zal gaan ontwikkelen?
“Dat is afhankelijk van een eventuele tweede pandemiegolf en hoe snel het gedrag van mensen verandert. Gaan we inderdaad weer op vakantie? Durven we uit eten te gaan? Er zijn veel scenario’s denkbaar. Wel is het zaak, ook voor de uitzendbranche, om voorbereid te zijn op die tweede economische golf. Het is belangrijk om werkloosheid zo kort mogelijk te laten duren en uitzendkrachten zo weerbaar mogelijk te maken via om- en bijscholing. Dé les van de crisis is dat digitalisering essentieel bleek om door te kunnen werken en te overleven. Bedrijven zullen daarom nog sterker gaan digitaliseren. Er zal veel extra vraag komen naar tech- en IT-banen, maar ook naar leidingleggers in de energiesector.”
In vogelvlucht
Barbara Baarsma (1969) is directievoorzitter van Rabobank Amsterdam, hoogleraar toegepaste economie aan de UVA en voorzitter van de Bankraad DNB. Van april 2012 tot en de zomer van 2019 was zij ook Kroonlid bij de Sociaal Economische Raad (SER). Meer over haar ’Vijfpuntenplan’ is te vinden via de zoekterm: ‘Vijfpuntenplan-voor-de-arbeidsmarkt’.
Dit artikel is eerder gepubliceerd in ABU-vakblad Reflex.
