Futuroloog Mike van Rijswijk: "Krapte? We moeten het juist hebben over werkloosheid. AI zal de krapte volledig oplossen”
Krapte op de arbeidsmarkt? Binnen vijf à tien jaar zal deze volledig verdwenen zijn. Sterker: de impact van AI en robotisering zal veel mensen werkloos maken, zo verwacht futuroloog Mike van Rijswijk. Zijn advies: “Schoenmaker, blijf vooral niet bij je leest.”
Wat is op dit moment de belangrijkste ontwikkeling op het gebied van artificial intelligence?
“De kracht van het verenigen van diverse ontwikkelingen. Wat een mens kan, kan AI binnenkort ook, maar dan duizenden keren beter. Jij en ik kunnen onze intelligentie niet koppelen. AI kan de intelligentie van miljoenen mensen koppelen en uiteindelijk zelf nadenken. AI werkt nu nog een beetje haperend. Het is als een baby’tje met een speen. Door vallen en opstaan leert hij en wordt hij groot. Ook AI moet gaan snappen wat fout gaat. Maar anders dan een mens herhaalt AI fouten niet.”
En die baby wordt dus snel groot.
“Heel snel. Stel je voor: nu hebben we op onze telefoon nog allerlei apps nodig. Over vijf jaar kun je AI laten meeluisteren met een vergadering en is na afloop alles automatisch geregeld. Er is een verslag, een PowerPoint, formulieren zijn ingevuld en de sociale mediacampagne staat klaar. Alle actiepunten zijn uitgevoerd. Of neem ChatGPT. Dat werkt nu alleen met tekst – dat vinden we al magisch – binnenkort komt daar video bij, geluid, et cetera. Ik vergelijk het met regendruppels op een raam. Je ziet één druppel, daarna een tweede. Bij de derde voegen ze zich samen en gaan ze zakken. Uiteindelijk zijn er veel druppels, gaan ze alle kanten op en krijg je een overstroming.”
Dat is toch ook beangstigend?
“AI kan het overnemen, maar de vraag is: willen we dat? Als mens willen we controle houden over bepaalde zaken. We bepalen zelf wat we aan AI overlaten. Dat moeten we dan wel goed inrichten. Europa was snel met AI-wetgeving. Dat heeft overigens ook een nadeel, want daardoor mogen we bepaalde dingen ook niet. AI kan bijvoorbeeld emoties herkennen in een stem, maar die functie mogen we niet gebruiken. Daardoor kunnen andere landen een voorsprong nemen.”
Hoe doet Nederland het op het gebied van AI?
“Heel goed. Nederland behoort tot de koplopers in de wereld als het gaat om robotisering, mede dankzij onze technische universiteiten in Eindhoven en Delft.”
Bio
Futuroloog Mike van Rijswijk (46) adviseert bedrijven over innovatie, digitalisering en tech. Hij is een veelgevraagd spreker en oprichter van The Innovation Playground, dat startups naar de markt brengt. In 2021 verscheen zijn boek Mensen worden robots, robots worden mensen, dat gaat over hoe de wereld verandert door de verdere digitalisering.
Wat betekenen al deze ontwikkelingen voor de wereld van werk?
“Heel veel. Robots kunnen nu nog maar één taak vervullen. We zitten in een tussenfase. Maar de nieuwe lichting robots kan meerdere taken vervullen. De butlerrobot ziet rommel en gaat die opruimen. Hij stofzuigt, geeft de planten water en lapt je ramen. De echte revolutie zal zijn dat er een goede samenwerking komt tussen hardware (de mechanica) en software; de humanoid bot. (red. een robot die fysiek op een mens lijkt). Tesla is hier heel ver in. Zij hebben in anderhalf jaar hun robot Optimus 2 gebouwd. Wat die robot kan, dat is shocking. Volgend jaar gaat hij in productie. Eerst gebruiken ze hem in hun eigen fabrieken. In 2026 volgt massaproductie en kan iedereen hem kopen.”
Wat maakt de Optimus 2 zo goed?
Robots bewegen zich nu nog erg mechanisch. De uitdaging is nu om de pezen van het menselijk lichaam na te bootsen. Daardoor wordt aan humanoid robots weer een extra component van een mens toegevoegd, en kunnen ze in de toekomst ook motorisch fijne taken uitvoeren en texturen voelen. Dat zie je dus al een beetje terug in de Optimus 2, die een eitje uit een doos kan pakken en bakken. Het is een geavanceerde humanoïde robot die opvallend mensachtige bewegingen maakt en zelfstandig complexe taken uit kan voeren. Het is als het ware de zelfrijdende auto van Tesla, maar dan in een andere vorm.”
Robots vergen nu nog een (te) grote investering voor ondernemers.
“Ze zullen snel goedkoper worden. Musk wil al over twee jaar miljoenen van zijn Optimus gaan produceren tegen een prijs van 20.000 euro per robot. Binnenkort schaf je als ondernemer eenmalig een mechanische robot aan en koop je daar de benodigde software bij. Binnen tien jaar is dit mainstream. De schoonmaaksector of de glastuinbouw kan voor een groot deel gerobotiseerd worden. Google X is al zeven jaar bezig met het ontwikkelen van een industriële robotarm. Als ze die vrijgeven, neemt die de hele schoonmaaksector over. Arbeidsmigranten die in de kassen werken? Schoonmakers? Heftruckchauffeurs? Binnen afzienbare tijd zijn dat robots.”
Gaan AI en robotisering de krapte oplossen dan?
“Ja.”
Zonder aarzeling?
“Zonder aarzeling. Vroeger werd veel zwaar werk gedaan door paarden. Door de industriële revolutie was dat uiteindelijk niet meer nodig. Paarden hebben nu puur een entertainmentwaarde. Zo zal het met de mens ook gaan.”
“Vroeger werd zwaar werk gedaan door paarden. Nu hebben ze puur entertainmentwaarde. Zo zal het met de mens ook gaan.”
In Nederland hebben we het nu vooral over de krapte.
“Maar werkloosheid wordt een veel grotere uitdaging. Daar zou de discussie over moeten gaan. Veel arbeidsmarktplannen gaan niet verder dan 2030. Maar als over vijf jaar de fouten uit AI zijn, is de impact gigantisch. Sectoren beginnen dat nu pas te begrijpen.”
Welke branches lopen voor?
“De logistiek is al ver, maar ook de horeca, waar steeds vaker serveerrobots worden ingezet. Door de krapte zijn ondernemers creatiever geworden. Restaurant Dadawan zette vier jaar geleden al robots in bij hun vestiging in Tilburg en nu ook in Kerkrade. Ook McDonalds en Starbucks zetten robots in. Er is zelfs al een Starbucks die volledig met robots werkt.”
En de (glas)tuinbouw?
“Daar heeft de beschikbaarheid van goedkope arbeidskrachten een remmend effect op de innovatie. Maar als robots goedkoper worden, verandert dat. Er wordt nu gediscussieerd over brede welvaart: welke sectoren vinden we belangrijk en waar zetten we onze schaarse mensen in? Door robotisering wordt die brede welvaart- discussie heel snel irrelevant.”
Welke discussie moeten we wel voeren?
“Hoe snel het gaat met robotisering hangt ook af van de lobby en wetgeving. Wat laten we toe? Welk werk willen we wel en niet door een robot laten doen? Neem de zorg. Een robot zou prima de verpleegkundige zorg over kunnen nemen, maar we willen niet dat de mens volledig uit de zorg verdwijnt. Wat wel kan: taken door robots laten overnemen, zodat verpleegkundigen meer tijd hebben voor het menselijk aspect. Dat betekent een transformatie van de functie. Tegen de schoonmaakbranche heb ik gezegd: ‘Jongens, ga nadenken over je businessmodel.’ Je kunt je schoonmaker op bezoek laten komen met een robotje. Het robotje maakt schoon, en de schoonmaker voor het sociale contact met bijvoorbeeld eenzame ouderen. Ook dit betekent een transitie.”
“Tesla is hier heel ver in. Zij hebben in anderhalf jaar hun robot Optimus 2 gebouwd. Wat die robot kan, dat is shocking. Volgend jaar gaat hij in productie. In 2026 volgt massaproductie en kan iedereen hem kopen.”
We moeten op de arbeidsmarkt dus eigenlijk op zoek naar manieren om naast de robot te kunnen bestaan?
“Ja. De grootste opgave daarbij wordt de transitie die werkenden zullen moeten maken. Wat ga je doen met je medewerkers? Welke richting ga je op? Daar moeten alle sectoren over nadenken, ook branche-overstijgend. Als je weet dat je huidige businessmodel onder druk komt te staan door technologische ontwikkelingen, kun je onderzoeken wat je met je menselijk kapitaal kunt doen. Coolblue is een mooi voorbeeld. Ooit begonnen als e-commercebedrijf, maar door de enorme (voorspelde) concurrentie dankzij technologische veranderingen, zijn ze inmiddels ook leverancier van energie en laadpalen en zonnepanelenspecialist. Bij Coolblue draait het om de mens en dit kapitaal kun je dus ook buiten je oorspronkelijke uitgangspunt inzetten.”
Maar u verwacht dus ook grote werkloosheid?
“Ja. Ook daar moeten we op anticiperen. Bijvoorbeeld door de discussie te voeren over een basisinkomen. Of door de sociale impact van werk en ondernemen leidend te maken, in plaats van de eeuwige druk om te groeien. Als je het systeem minder kapitalistisch maakt, staat winst niet langer centraal.”
Hoe kijkt u zelf tegen al deze technologische ontwikkelingen aan?
“Als bron van eindeloze mogelijkheden én uitdagingen. AI biedt bedrijven de kans om efficiënter te werken en nieuwe markten te verkennen. Maar AI heeft ook impact op werkgelegenheid en maakt continue bijscholing een must. We moeten zorgen dat technologische vooruitgang op een verantwoorde en inclusieve manier plaatsvindt en een balans vinden tussen innovatie en maatschappelijke verantwoordelijkheid.”
Wat is uw advies voor ondernemers?
“Blijf nieuwsgierig en kijk goed buiten je eigen bubbel. Ofwel: schoenmaker, blijf vooral niet bij je leest.”
